«На вайне Маша была шчаслівая. Легіён быў яе другой сям'ёй». Сябра Марыі Зайцавай, што загінула ва Украіне, расказаў пра яе

Мікіта Цітаровіч і Марыя Зайцава пазнаёміліся ў Гомелі незадоўга да прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. Яны былі ўдзельнікамі ланцугоў салідарнасці, расклейвалі ўлёткі, малявалі графіці «3%».

— Маша была смелая і баявая. Памятаю, як на сцяне выканкама Савецкага раёна яна малявала графіці, і нас ледзь не спаліла міліцыя, якая праязджала побач. Потым гэты надпіс працягвалі доўга прыбіраць: фарба выцвітала, і «3%» зноў праяўляліся.

У дзень выбараў пасля галасавання ў Гомелі 9 жніўня мы паехалі ў Мінск. Ніхто не чакаў, што па ўсёй Беларусі будуць выходзіць на пратэсты, таму мы і адправіліся ў сталіцу.

Гэта былі першыя ў жыцці Машы прэзідэнцкія выбары. Яна галасавала за Святлану Ціханоўскую. Вось як успамінала гэтыя падзеі Марыя Зайцава ў водгуку на медыцынска-гуманітарную праграму Medevac, удзельніцай якой яна стала пазней.

«Адразу пасля галасавання ў Гомелі, маім родным горадзе, я паехала ў Мінск і вечарам ужо была ў сталіцы. Людзі, незадаволеныя вынікамі галасавання, збіраліся ў цэнтры, куды адправілася і я са сваімі сябрамі.

Мы скандавалі мірныя лозунгі і ішлі з вялікім натоўпам наперад, пакуль не наткнуліся на АМАП. Людзі пачалі станавіцца ў шчэпку перад нашай калонай, і мы з сябрамі таксама ўдзельнічалі.

Ужо загадзя тут былі машыны хуткай дапамогі, усе чакалі гвалту ад сілавікоў. І мы былі гатовыя атрымаць некалькі ўдараў дубінкай або быць затрыманыя, але ніхто не мог падумаць, што міліцыя пакажа нам такую жорсткасць. Мы мірна стаялі ў шчэпцы, і хтосьці з натоўпу нават выйшаў на перамовы, але ў нейкі момант пачалі працаваць вадамёты.

Павялічыць

Мы не правакавалі іх на напад, ніхто не націскаў на сілавікоў першым. Паліўшы вадой, яны пачалі кідаць нам пад ногі святло-шумавыя гранаты, пачаўся хаос. Мяне раніла асколкамі ў галаву, локаць і сцягно, у назе потым таксама знайшлі гумовыя кулі.

Я была кантужана, нічога не бачыла, не чула і не адчувала болю. Памятаю, як мой сябар спрабаваў падняць мяне на ногі, але затым я страціла прытомнасць. Памятаю, як я пастаянна паўтарала ў думках сваё імя і адрас, каб правільна назваць іх дактарам. Я не разумела, што менавіта здарылася, але ведала, што мяне раніла. У межах сваіх магчымасцяў я спрабавала камунікаваць з медыкамі, пакуль была ў прытомнасці. Потым я ўжо апамяталася ў бальніцы, дзе даведалася пра ўсе свае траўмы».

Мікіта быў тым сябрам, які вынес Марыю на руках.

— Памятаю, як я дацягнуў яе, паклаў на газон. Запомніўся яе акрываўлены твар з прабітай скронню, расплюшчанымі вачыма і поўнай адсутнасцю рэакцыі на што-небудзь. Яна выглядала так, быццам ужо памерла.

Павялічыць

Мікіта ўспамінае, што ў той момант быў у ступары, нібы ўсе пачуцці былі замарожаныя. На самой акцыі пратэсту яму было не страшна.

— Там было шмат людзей. Нават калі незнаёмыя, але ўсё роўна адчуваеш, што яны з табой. Калі мы стаялі ў счэпцы, страху не было. Наадварот, адчувалася натхненне.

Паніка сярод людзей пачалася, калі нас палілі вадамётам і пачалі кідаць святлошумавыя шашкі. Усе пабеглі назад. Памятаю момант, калі Маша крычала, што нічога не бачыць, аслепла. Потым яна змоўкла і не змагла трымацца на нагах.

Мікіту таксама раніла аскепкамі гранаты, але, як ён кажа, у параўнанні з траўмамі Машы, яму пашанцавала. Марыю звезла «хуткая», а Мікіта і яго брат, які быў з імі на акцыі, таксама апынуліся ў бальніцы.

Павялічыць

— Гэта была найгоршая ноч у маім жыцці, калі ты не ведаеш, што з чалавекам, за якога ты нясеш адказнасць, — кажа Мікіта. — Яе рэчы і тэлефон засталіся ў мяне.

На наступны дзень ён выйшаў з бальніцы і знайшоў Марыю ў бальніцы хуткай дапамогі.

— Сказалі, што яна ў рэанімацыі нейрахірургіі. Мяне да яе пусцілі — прыйшлося сказаць, што я яе хлопец, бо пускаюць толькі блізкіх. На шчасце, яна гаварыла, рухалася. Жывая.

У бальніцы яна правяла больш за месяц. Я застаўся ў Мінску, наведваў яе. Яна казала, што не шкадавала аб тым, што пайшла на акцыю, і, калі б ведала, што з ёй здарыцца, усё роўна паехала б.

— Як думаеце, што паўплывала на яе становішча?

— Жыццё. Калі ты бачыш, што адбываецца ў тваёй краіне, бачыш несправядлівасць, і ў цябе проста ўсё палае знутры, табе хочацца нешта з гэтым зрабіць. Ты не можаш проста сядзець і назіраць або закрываць вочы на тое, што адбываецца.

Адразу пасля выпіскі з бальніцы Марыя Зайцава паехала ў Чэхію, бо заставацца ў Беларусі было небяспечна.

«Пацярпелыя ў бальніцы ведалі, што пасля выпіскі іх могуць затрымаць. Мая сям'я ніяк не адрэагавала на мой ад'езд, мы ніколі не былі ў цёплых адносінах. Яны не падтрымалі мяне ў маім рашэнні адстойваць свае правы на вуліцы, а хтосьці з іх нават галасаваў за Лукашэнку», — пісала Марыя ў водгуку на медыцынска-гуманітарную праграму Medevac.

Пра праграму Марыі расказаў Мікіта:

— З'явілася інфармацыя, што пацярпелых на акцыях, якія трапілі ў бальніцы з асколачнымі раненнямі, спачатку афармляюць як сведкаў, а потым узбуджаюць крымінальныя справы, аргументуючы, што калі ў цябе раненні, значыць, ты нешта рабіў такое, за што павінен сесці. Людзям прыходзілі позвы са Следчага камітэта, і я прапанаваў Машы паехаць з краіны.

Мікіта прыехаў у Чэхію ўжо пасля Марыі, і іх дружба працягнулася.

«У Чэхію я прыехала з незагоенымі ранамі на сцягне, якія далечвалі ўжо тут, — пісала Марыя. — Таксама мне выразалі некалькі асколкаў святлошумавой гранаты з локця і галавы і правялі аперацыю па аднаўленні барабаннай перапонкі.

Аднавіць слых, на жаль, чэшскія медыкі так і не змаглі. Я засталася глухой на адно вуха і буду насіць слыхавы апарат».

Для Марыі гэта быў удар.

«Яшчэ пачынаючы з мінскай бальніцы, усе вакол упэўнівалі мяне, што мой слых адновіцца, але пасля аперацыі мяне чакала расчараванне. Мне проста зрабілі новую перапонку з кавалачка маёй жа вушной ракавіны.

Я зразумела, што ў мяне выразалі частку храстка з вуха толькі пасля аперацыі. Тады я камунікавала з медыкамі на англійскай або на чэшскай з дапамогай сацыяльнай работніцы. Магчыма, адбылося непаразуменне.

Пасля аперацыі дактары сказалі, што слых і не мог вярнуцца, яго проста немагчыма было аднавіць. У мяне адбыўся моцны нервовы зрыў, бо я ўпершыню асэнсавала сябе як чалавека з інваліднасцю. Да аперацыі я была абсалютна ўпэўнена, што слых вернецца. Вельмі шкада, што мне не сказалі праўду раней. Але пасля я прыйшла ў норму і зараз адчуваю сябе лепш».

Павялічыць

Мікіта бачыў у Машы прыкметы посттраўматычнага разладу

— У мяне яно таксама было, проста праяўлялася інакш, — дзеліцца суразмоўца «Салідарнасці». — Сама Маша аб гэтым не казала. Посттраўматычныя наступствы раненняў, эміграцыя — усё гэта накладвала адбітак. Ведаю, што яна нейкі час прымала антыдэпрэсанты.

Марыя вывучала чэшскую мову, працавала офіс-менеджарам. Што тычыцца вучобы, яна не вызначылася, бо не ведала, чым хоча займацца. Гэта, у прынцыпе, нармальна ў яе ўзросце.

Павялічыць

— Як яна апынулася на вайне?

— Думаю, паўплываў наш агульны сябра, які таксама прыехаў у Чэхію з Беларусі як бежанец. Вайна пачалася, і ён паехаў ва Украіну, бо таксама меў посттраўматычны разлад і абвостранае пачуццё справядлівасці. Галоўная прычына рашэння прыняць удзел у вайне, на мой погляд, у тым, што ёй было складана знайсці сябе ў Чэхіі.

У апошні раз Мікіта і Марыя бачыліся ў мінулым годзе, у дзень яе нараджэння, 16 студзеня.

— Маша баялася смерці?

— Па пытанні сваёй магчымай смерці яна часта жартавала. Калі і баялася, то не паказвала віду. Думаю, па пытанні сваёй смерці яна б таксама моцна не засмучалася. Хутчэй за ўсё, пажартавала б.

Мне вельмі шкада, што Маша не змагла адчуць нармальнага, звычайнага жыцця. Не паспела. Яна казала, што на вайне была шчаслівая. Ёй служба вельмі падабалася.

— А што рабіла яе там шчаслівай?

— У першую чаргу, людзі, якія яе акружаюць. У легіёне (2-і міжнародны легіён Узброеных Сіл Украіны) служылі добраахвотнікі — гэта хлопцы са падобнымі поглядамі, матывацыяй, энергетыкай. Па сутнасці, у яе там была другая сям’я.

Павялічыць

— Якія мары былі ў Машы?

— Яе мара стаць снайперам ажыццявілася. А галоўная яе мара — смерць бяззменнага кіраўніка і свабодная Беларусь. Яна хацела вярнуцца на радзіму і жыць там.

Павялічыць

• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 30
• 0
• 5