«Люстраныя клеткі»: сінтэтычнае жыццё, што можа знішчыць чалавецтва
38 вядомых біёлагаў выступілі з трывожным папярэджаннем: за дзесяць-дваццаць гадоў навукоўцы змогуць стварыць мікроб, які можа выклікаць нястрымную пандэмію, разбуральныя страты ўраджаю і калапс цэлых экасістэм.
Што такое люстраныя клеткі?
Уявіце, што вы глядзіце на сябе ў люстэрка — усё перавернута злева направа. Нешта падобнае і з люстэркавымі клеткамі (mirror cells) — гэта тып сінтэтычных клетак, якія маюць адваротную малекулярную структуру ў параўнанні з натуральнымі клеткамі.
Як тлумачыць Карл Цымер у The New York Times, у нашай ДНК касцяк зроблены з правабаковых малекул цукру, а бялкі пабудаваныя з левабаковых амінакіслотаў. У люстранай клетцы ж усё будзе наадварот: левабаковая ДНК і правабаковыя бялкі.
Па словах сінтэтычнага біёлага Кейт Адамалы (Універсітэт Мінесоты): «Калі б мы зрабілі люстраную клетку, мы б стварылі другое дрэва жыцця».
Гэта не жарты
12 снежня 38 вядомых біёлагаў апублікавалі трывожнае папярэджанне, што ўжо праз некалькі дзесяцігоддзяў навука можа дасягнуць стварэння мікраарганізма з люстранымі варыяцыямі ДНК і бялкоў, здольнага выклікаць пандэмію, знішчыць ураджаі або парушыць цэлыя экасістэмы.
«Наступствы могуць быць глабальна катастрафічнымі», — падкрэслівае лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі Джэк Шостак. Ён і яго калегі ў артыкуле для часопіса Science сцвярджаюць, што «такі арганізм можа выклікаць надзвычай шкодныя наступствы для навакольнага асяроддзя, сельскай гаспадаркі і дабрабыту чалавека».
Спецыялісты па біябяспецы заўважаюць, што люстраныя клеткі могуць пераадольваць натуральныя ахоўныя механізмы арганізмаў і імунную сістэму, а любыя спробы стрымаць распаўсюджванне інфекцыі могуць аказацца марнымі.
Рызыкі рэальныя
Хоць стваральнікі люстраных бялкоў спадзяюцца выкарыстоўваць іх у медыцыне (для стварэння лекаў працяглага дзеяння), распрацоўка люстранай клеткі можа мець непрадказальныя вынікі.
Наш імунітэт выяўляе знаёмыя арыентацыі малекул, але малекулы люстраных клетак для яго будуць «нябачнымі».
Калі люстраная клетка калі-небудзь пакіне лабараторыю — гэта можа стацца выпадкова або ў выніку спробы выкарыстання як біялагічнай зброі — яна можа абысці ўсе абарончыя механізмы, на якія спадзяюцца нашы целы, ураджаі і экасістэмы.
Уявіце сабе патаген-невідзімку, які арганізм не можа распазнаць і супраць якога лекі бяссільныя. У адрозненне ад звычайных бактэрый і вірусаў, што лёгка раскладаюцца ў навакольным асяроддзі, люстраныя клеткі могуць супраціўляцца дэградацыі, заставацца схаванымі і множыцца.
Яны могуць павольна распаўсюджвацца сярод людзей, жывёл і раслін, не выклікаючы падазрэнняў, і з цягам часу гэтая чужародная біялогія можа давесці цэлыя экасістэмы да мяжы знікнення.
Ад сельскагаспадарчых угоддзяў да лясоў — далікатны баланс прыроды можа разбурыцца, што прывядзе да глабальнага крызісу харчавання і масавых выміранняў.
«Мы сказалі сабе: «Больш не займаемся гэтым»
Сутыкнуўшыся з сур’ёзнасцю пагрозы, некаторыя навукоўцы, напрыклад, доктар Адамала, вырашылі адмовіцца ад працы над люстранымі клеткамі: «Мы сказалі сабе: «Больш не займаемся гэтым».
Але застаецца адкрытым пытанне, як зрабіць так, каб іншыя перасталі гэтым займацца. Плануюцца больш буйныя канферэнцыі ў 2025 годзе, каб абмеркаваць заканадаўчыя і этычныя меры кантролю.
Эксперт па біяабароне Філіпа Ленцас падагульняе праблему так: «Рызыка стварэння люстраных бактэрый не можа быць апраўданая адноснай выгадай».
У які дзень у 2020-м маглі здарыцца перамены? Польскі дыпламат выдаў кнігу аб працы ў Беларусі і даў адказ на гэта пытанне9
Каментары