Staradaŭnija karty Hrodna pakazvajuć na vystavie ŭ Novym zamku

Pra toje, jakija cikavyja staryja karty Hrodna stali ekspanatami vystavy, piša na staronkach «Hrodzienskaj praŭdy» Andrej Vaškievič, zahadčyk adździeła najnoŭšaj historyi Hrodzienskaha dziaržaŭnaha historyka-archieałahičnaha muzieja.

Jak źjaviłasia pieršaja ŭ śviecie karta i pry čym tut vid ź viežy

Raniej karty bolš nahadvali pryhožyja malunki haradoŭ. Ich stvarali jak vid z uzhorka abo vysokaj viežy. Tamu nie było havorki pra dakładnaść u adlehłaściach i praporcyjach budynkaŭ.

Ličycca, što pieršuju sapraŭdnuju kartu (u sučasnym razumieńni hetaha słova — jak vid źvierchu) prydumaŭ u 1502 hodzie dla horada Imoła ŭ Italii mastak i vynachodnik Leanarda da Vinčy. Karystajučysia kompasam i jašče niekalkimi prostymi pryładami, vučony stvaryŭ kartu, pryncyp jakoj paśla staŭ usieahulnym i pierajšoŭ z papiery ŭ našy smartfony, płanšety i kampjutary.

Staraja karta Hrodna z papiališčami

Pradstaŭlenyja na vystavie ŭ Novym zamku karty i płany Hrodna achoplivajuć časavy pieryjad z pačatku XVIII stahodździa da siaredziny XX. Samy stary płan — tak zvany «Stakholmski płan» 1706 hoda. Heta namalavany šviedskimi vajskovymi kartohrafami vid rasijskich vajskovych umacavańniaŭ Hrodna časoŭ Paŭnočnaj vajny.

Na tak zvanaj «Drezdenskaj karcie» Hrodna 1753 hoda ciomnymi plamami pakazanyja častki horada, źniščanyja čarhovym pažaram. Na hetym płanie dobra bačny tolki niadaŭna pabudavany Novy zamak.

Z fondaŭ Rasijskaha vajskova-histaryčnaha archiva pachodziać płany Hrodna 1783 i 1795 hadoŭ. Płan 1783 hoda, stvorany hrodzienskim ziemlamieram Juzafam Markievičam, unikalny i vielmi važny dla daśledčykaŭ — na im pakazanyja ŭłaśniki ŭsich damoŭ Hrodna amal dva z pałovaj stahodździa tamu.

Pavialičyć

Juzaf Markievič — vyklučnaja, chacia i małaviadomaja ŭ horadzie asoba. U časy hrodzienskaha starasty Antonija Tyzienhaŭza ziemlamier Markievič pravioŭ pamiery ŭsioj Hrodzienskaj ekanomii, stvaryŭšy jaje rukapisnuju kartu. Taksama jon uznačaliŭ škołu kamornikaŭ (ziemlamieraŭ), što vypuskała zapatrabavanych śpiecyjalistaŭ-hieamietraŭ, jakich na sučasny ład možna nazvać supracoŭnikami biuro techničnaj invientaryzacyi.

Markievič prajektavaŭ novyja miastečki, darohi, stvaraŭ karty rek i prajekty kanałaŭ. Svaje tvory hieamietr azdablaŭ vyjavami viaskovych piejzažaŭ, časam navat pakazvajučy siabie za pracaj. Jahonaja hrandyjoznaja karta Hrodzienskaj ekanomii navat maje podpis na łacinskaj movie dulcis quies fessis («sałodki adpačynak stomlenym»).

Pieršy hienpłan Hrodna

Paśla 1795 hoda, kali biełaruskija ziemli ŭvajšli ŭ skład Rasijskaj Impieryi, hubiernski Hrodna ros, pryrastaŭ novymi kvartałami, mastami, čyhunkaj, vodapravodam. Tamu zachavałasia davoli šmat płanaŭ druhoj pałovy XIX — pačatku XX stahodździa.

Adzin z samych cikavych, jaki ekspanujecca na vystavie, — «Płan prajektavanaha horada Hrodna», stvorany ŭ 1882 hodzie. Heta pieršy hienieralny płan razbudovy horada, jaki nikoli nie byŭ realizavany. Da prykładu, tak i nie była pabudavanaja zaprajektavanaja pravasłaŭnaja carkva ŭ rajonie sučasnaj vulicy Miru. Reč u tym, što strašny pažar 1885 hoda pastaviŭ pierad haradžanami zusim inšyja zadačy pa adbudovie paciarpiełaj ad stychii hubiernskaj stalicy. Hety płan, jak i niekatoryja inšyja, rupliva adnoŭleny muziejnymi restaŭratarami.

Šmat płanaŭ Hrodna stvaryli rasijskija vajskoŭcy, jakija na praciahu bolš čym sta hadoŭ źbiralisia pieraŭtvaryć horad na Niomanie ŭ nieprystupnuju krepaść. Na vystavie raźmieščanyja dva płany krapasnoha budaŭnictva ŭ Hrodnie — 1810 i 1914 hadoŭ, chacia takich prajektaŭ nasamreč było našmat bolš. I kali ŭ pačatku XIX stahodździa prajekty novaj krepaści praduhledžvali pabudovu amal u samym centry Hrodna vialikaj cytadeli, to praz sto hadoŭ horad płanavałasia achapić linijaj fartoŭ pa akružnaści u 70 kiłamietraŭ.

Naviedvalniki vystavy mohuć ubačyć płan zabudovy centralnaha vajskovaha haradka Hrodzienskaj krepaści na miescy falvarka Valuš, jaki z časam staŭ cełym rajonam horada z nazvaj Foluš.

Pavialičyć

Čym adroźnivajecca karta ad płana?

Płan — heta čarciož nievialikaha kavałka ziamnoj pavierchni, jaki, jak praviła, adlustroŭvaje tolki zabudovu ŭčastka abo niešta inšaje, važnaje dla karystalnika. Naprykład, učastak raki abo nadzieł ziamli.

Karta — heta źmienšanaja abahulnienaja vyjava ziamnoj pavierchni, vykananaja ŭ kartahrafičnaj prajekcyi z pakazam bakoŭ śvietu, maštabu i ŭmoŭnych znakaŭ.

Na karcie — vajskovyja čaści fašystaŭ

Paśla Pieršaj suśvietnaj vajny horad patrochu adbudoŭvaŭsia. Uźnikła patreba ŭ paŭnavartasnaj karcie. Tym bolš da hetaha Hrodna nie mieŭ dakładnaha płana, dzie byli b pakazanyja ŭsie jaho budynki, a taksama vyšyni nad uzroŭniem mora. Miž tym heta było nieabchodna dla razbudovy vodapravoda i prakładki haradskoj kanalizacyi.

Paśla doŭhich dyskusij haradski mahistrat zapłaciŭ vialikuju sumu hrošaj ziemlamieru inžynieru Francišku Aŭhuścinku za stvareńnie pieršaha takoha płana. Tak zvany «płan Aŭhuścinka» źjaviŭsia ŭ pačatku 1930-ch hadoŭ i vykarystoŭvaŭsia haradskimi słužbami da pačatku 1960-ch.

Samy poźni płan, jaki prezientujecca na vystaŭcy, — niamiecki płan Hrodna časoŭ Druhoj suśvietnaj vajny. Na im savieckija padpolščyki nanieśli miesca raźmiaščeńnia niamieckich vajskovych čaściej. Tak nadrukavanyja nacystami karty dapamahali partyzanam i padpolščykam.

Płany z Rasijskaha vajskova-histaryčnaha archiva i inšych zamiežnych archiŭnych schoviščaŭ na vystavie pradstaŭleny kopijami, płany z fondaŭ Hrodzienskaha dziaržaŭnaha historyka-archieałahičnaha muzieja aryhinalnyja. Karty dapoŭnienyja inšymi ekspanatami — starymi paštoŭkami, fotazdymkami, knihami i pradmietami, jakija majuć dačynieńnie da taho miesca, jakoje pakazana na karcie. Usiaho na vystaŭcy možna ŭbačyć kala tryccaci kartaŭ i płanaŭ Hrodna i jaho asobnych častak.

Vystava pracuje štodzionna (akramia paniadziełka) z 10.00 da 18.00. Košt uvachodnaha kvitka — 3 rubli.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0