Pieršy rasstreł biełaruskaj intelihiencyi. 90 hadoŭ spravie «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra»: jak heta było arhanizavana

Z 1929 hoda ŭ BSSR prajšło niekalki chvalaŭ represij suprać nacyjanalnaj intelihiencyi. U 1930 h. čekisty sfalsifika­vali spravu «Sajuza vyzvaleńnia Biełarusi», u ramkach jakoj było aryštavana bolš za sotniu dziejačaŭ navuki i kultury. Tolki nievialikaja častka z aryštavanych paźbiehli źniavoleńnia abo vysyłki na roznyja termi­ny.

U 1931—1932 hh. prakaciłasia chvala aryštaŭ siarod pracaŭnikoŭ sielskaj haspadarki, a taksama ŭstanoŭ, jakija zajmalisia raspracoŭkaj jaje roznych pytańniaŭ.

Uźnikli spravy «Biełaruskaha filijała pracoŭnaj sialanskaj partyi», «Biełtraktaracentra», «Vieterynarnych daktaroŭ». Tolki pa ich było aryštavana i asudžana zvyš 800 čałaviek.

Šmat chto z pracaŭnikoŭ Narodnaha kamisaryjata ziemlarobstva BSSR, Navukova-daśledčaha instytuta sielskaj haspadarki, Viciebskaha vieterynarnaha instytuta trapili ŭ turmy. Pa spravie «Biełtraktaracentra» represijam padvierhłasia 546 čałaviek, praz što amal poŭnaściu byli źniščany tyja nievialikija kvalifikavanyja kadry, jakija pracavali ŭ centralnych kirujučych orhanach sielskaj haspadarki i na miescach.

U vieraśni 1932 h. ADPU BSSR «likvidavała» ŭ Mazyrskim rajonie tak zvanuju kontrrevalucyjnuju arhanizacyju «Sialanskich sajuzaŭ», u kiraŭnictvie jakoj abvinavacili sielskahaspadarčych śpiecyjalistaŭ z darevalucyjnaj intelihiencyi. Pa hetaj spravie tolki ŭ adnym rajonie prachodziła zvyš 70 čałaviek.

Na pačatku 1933 h. čekisty adrapartavali, što likvidavali ŭ Miensku kontrrevalucyjnuju tatarskuju hrupoŭku, jakoj niby­ta kiravaŭ były padpałkoŭnik carskaj armii Jachja Hiembic­ki, viadomy historyk i hramadski dziejač, jaki šmat namahańniaŭ pakłaŭ na karyść tatar­skaj mienšaści.

Pavialičyć

Viasnoj-letam 1933 h. pačałasia novaja chvala represij suprać bieła­ruskaj intelihiencyi. ADPU BSSR «vykryła» padpolnuju kontrrevalucyjnuju arhani­zacyju «Biełaruskaja narodnaja hramada». Pa spravie prachodziła 68 čałaviek, pieravaž­na piśmieńniki, a taksama nastaŭniki, studenty.

Vyznačanyja čekistami «kiraŭniki» arhanizacyi atrymali pa 5 hadoŭ papraŭča-pracoŭnych łahieraŭ, a «siabry» — ad 2 da 3 hadoŭ vysyłki.

Było zroblena ŭsio, kab abniasłavić aryštavanych. Nacyjanalny ruch źnievažalna achryścili «nacdemaŭščynaj», a ŭsich, chto ŭdzielničaŭ u nacyjanalnaj pracy ci spačuvaŭ nacyjanalistam, nazvali «nacdemami». Saviecki druk, pramoŭcy na aficyjnych i nieaficyjnych schodach u roznych varyjantach skłaniali hetyja epitety. Tych, na kaho nalapili hety jarłyk paŭsiudna hańbili, vymušali pryludna kajacca ŭ ideałahičnych pamyłkach, urešcie, aryštoŭvali pa nadumanych abvinavačvańniach.

Ale na hetym vyniščeńnie intelektualnaj asnovy biełaruskaj nacyi nie skončylisia.

U 1933 hodzie čekisty pačali raspracoŭku ahienturnaj spravy z charakternaj nazvaj «Zakardońniki». Jana była raspačataja suprać zachodniebiełaruskich nacyjanalnych dziejačaŭ, jakija znajšli prytułak ad represij z boku Polščy ŭ BSSR, to-bok viarnulisia z-za kardonu. Dziela vykryćcia ich «varožaj» dziejnaści ADPU sfabrykavała spravu «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» (BNC).

U 1932 hodzie byłyja kiraŭniki Biełaruskaj sialanska-rabotnickaj hramady i «Zmahańnia» ŭ adpaviednaści z polska-savieckim pahadnieńniem ab abmienie palitźniavolenymi pryjechali ŭ SSSR.

BSRH była najbujniejšaj palityčnaj siłaj biełarusaŭ u Polskaj Respublicy. Za jaje hałasavali mnohija rajony Zachodniaj Biełarusi. Polskija ŭłady zreahavali dosyć chutka, užo ŭ sakaviku zabaraniŭšy BSRH, a bolš za 4000 jaje kiraŭnikoŭ i aktyvistaŭ byli addadzieny pad sud.

U 1930-ja hady SSSR poŭnaściu admoviŭsia ad roli abaroncy pravoŭ biełarusaŭ na terytoryi Polščy, pierastaŭ pratestavać u suviazi z parušeńniami tam pravoŭ nacyjanalnych mienšaściej. Letam 1933 h. ad imia Stalina palakam było prapanavana «ŭzajemna admovicca ad razdźmuchvańnia nacyjanalnych prablem u abiedźviuch krainach». 

Pavialičyć

Adpaviedna, źnikła patreba ŭ tych, chto moh chistać polski režym, jak u «hramadoŭcach», tak i ŭ členach KPZB, jakija znachodzilisia na terytoryi BSSR. Da taho ž hetyja biełaruskija dziejačy, jaki mieli dośvied parłamienckaj dziejnaści i vałodali navykami padpolnaj baraćby, usprymalisia savieckimi ŭładami jak patencyjnaja pahroza ŭžo svajmu režymu.

Sprava «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» była adnoj sa składovych častak spłanavanych u Kramli šyrokamaštabnych represij suprać elit nacyjanalnych respublik SSSR. U Savieckaj Ukrainie ŭ 1933 h. byli sfabrykavanyja spravy «Ukrainskaj vajskovaj arhanizacyi», «Polskaj arhanizacyi vajskovaj», a taksama «Błoka ŭkrainskich nacyjanalistyčnych partyj».

Sprava BNC fabrykavałsia va ŭmovach padrychtoŭki da XVII źjezda UKP(b), sklikańnie jakoha było pryznačana na kaniec studzienia 1934 h. U bravurnych rapartach, jakija prymalisia napiaredadni źjez­da, hučała ahresiŭnaja rytoryka baraćby z nacyjanalizmam. U śniežni 1933 h. plenum CK KP (b) Biełarusi pastanaviŭ, što «ŭ biahučy momant hałoŭnuju niebiaśpieku ŭjaŭlaje miascovy nacyjanalizm, jaki zmykajecca ź impieryjalistyčnymi intervientami».

Pavialičyć

Adnak pieršyja aryšty pa spravie pačalisia jašče ŭletku 1933 h. U žniŭni-vieraśni byli aryštavany dziejačy, jakim paśla prypišuć kiraŭnictva BNC. Adna­časova aryšty pa spravie adbyvalisia na pieryfieryi.

Čekisty śćviardžali, što aryštavanyja pranikli ŭ Savieckuju Biełaruś pa zadańni polskaj vyviedki. Metaj ich dziejnaści było źviaržeńnie savieckaj ułady ŭ BSSR šlacham uzbrojenaha paŭstańnia i stvareńnia Biełaruskaj buržuazna-demakratyčnaj respubliki pad pratektaratam Polščy.

Uražvajuć i abšary «praktyčnaj kontrrevalucyjnaj raboty», jakaja prypisvałasia BNC. Jana nibyta achoplivała Bieła­ruskuju akademiju navuk, Narkamaśviety, Dziaržaŭnuju biblijateku, Sajuz savieckich piśmieńnikaŭ, Navukova-techničnaje vydaviectva, BiełTA, Radyjo­centr, redakcyju haziety «Źviazda», Biełdziaržuniviersitet, Horackuju sielhasakademiju, Enierhainstytut, Sadova­-aharodny instytut, NDI rybnaj haspadarki, Dziaržpłan, Narkamat achovy zdaroŭja, Nar­kamaśviety, Narkamsuviazi, Nar­kamat kamunalnaj haspadarki, Sajuzbavoŭnahandal, CK Miž­narodnaj arhanizacyi dapamohi zmaharam revalucyi, Hist­part pry CK KP(b)B, pradstaŭnictva KPZB, vyviedupraŭlen­nie Štaba BVA, harnizon horada Barysava, 34-­y połk (Staryja Darohi), 192-­hi połk (Orša). Jana byccam by viałasia ŭ 9 vialikich haradach i 25 rajonach BSSR. To-bok litaralna paŭsiul.

Pavialičyć

Čekisty zajavili pra vyjaŭleńnie ažno 59 paŭstanckich jačejek, 19 dyviersijnych hrup, 4 terarystyčnych hrupovak, 20 špijonskich rezidentur BNC i jaho moładzievaj arhanizacyi ŭ składzie 47 čałaviek. Filii centra nibyta byli «likvidavanyja» ŭ Horkach, Bierazinie, Homieli, a taksama Słucku. Mielisia jany nibyta taksama ŭ Maskvie i Leninhradzie.

Aryštavanym byŭ inkryminavany ŭdzieł u «šyroka raz­halinavanaj kontrrevalucyjnaj paŭstanckaj i špijonska­-dyviersijnaj arhanizacyi». Jany byccam by zajmalisia padrychtoŭkaj paŭstańnia, špijanažam na karyść Polščy, ar­hanizacyjaj dyviersijna-­terarystyčnych hrup i aktaŭ, padryŭnoj i škodnickaj pracy ŭ BSSR.

Finansavaŭ i kiravaŭ centram nibyta II adździeł polskaha Hienštaba, jaki adkazvaŭ za kontrraźviedku, praz polskuju ambasadu ŭ Maskvie i hienieralnaje konsulstva Polščy ŭ Miensku. Kiraŭnictva BNC nibyta atrymała ad palakaŭ 65 tysiač savieckich rubloŭ i 3 tysiačy dalaraŭ i raspracavała płan paŭstańnia ŭ BSSR, jakoje pavinna było pačacca z bujnoj pravakacyi na miažy i nastupnaha saviecka­-polskaha ŭzbrojenaha kanfliktu vosieńniu 1933 h. ci viasnoj 1934 h.

Kaardynatarami dziejnaści «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» byli «pryznačanyja» dyrektar Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzieja Symon Rak-Michajłoŭski, namieśnik dyrektara Instytuta movaznaŭstva BAN Ihnat Dvarčanin i staršynia kamisii pa vyvučeńni Zachodniaj Biełarusi BAN Piotr Miatła.

Z byłoha sakratara BSRH Maksima Bursieviča byli vybity pakazańni, što kiraŭnictvam BNC byŭ sfarmavany skład budučaha buržuaznaha ŭrada na čale z Antonam Łuckievičam. Pasadu ministra pramysłovaści musiŭ zaniać Fabijan Akinčyc, poštaŭ i telehrafa — Pavieł Vałošyn, transpartu — Flahont Vałyniec, aśviety — Jazep Haŭrylik, ziemlarobstva — Ihnat Dvarčanin, unutranych spraŭ — Piatro Miatła, justycyi — Radasłaŭ Astroŭski, abarony — Symon Rak­-Michajłoŭski, zamiežnych spraŭ — Branisłaŭ Taraškievič, a sam Bursievič musiŭ atrymać pasadu ministra finansaŭ.

Pavialičyć

Papraŭdzie, hety śpis hučyć jak «urad mary», ale, na žal, isnavaŭ jon tolki ŭ fantazijach čekistaŭ. Aŭtarami hetaj spravy byli načalnik sakretna-palityčnaha adździeła ADPU BSSR Hierman Łupiekin i načalnik 1-­ha adździaleńnia sakretna-palityčnaha adździeła Jakaŭ Hozin. Ahulny nahlad za rasśledavańniem spravy ažyćciaŭlali načalnik ADPU BSSR Leanid Zakoŭski i jaho namieśnik Ans Załpieter. Usie jany sami praź niekalki hod stanuć achviarami stalinskich represij, tolki adzin ź ich vyžyvie.

Sprava viałasia dźviuma hru­pami śledčych, jakija na čekisckim žarhonie nazyvalisia «litarata­rami» i «zabojščykami». «Lita­ratary» składali razam z dapytanymi teksty pratakołaŭ, a «zabojščyki» vybivali podpi­sy pad imi.

Sprava ablahčałasia tym, što za palituciekačami z Polščy adpačatku vioŭsia apieratyŭny nahlad. Praz šmatlikich infarmata­raŭ vialisia ich ahienturnyja ras­pracoŭki, pravodziłasia pierlustracyja karespandencyi biełaruskich dziejačaŭ, jakija praciahvali pierapisku sa svajakami i siabrami ŭ Zachodniaj Biełarusi.

Taksama ŭ aryštavanych kanfiskoŭvalisia asabistyja rečy, u tym liku rukapisy, natatniki, fotaalbomy, ź jakich u spravu pieranosilisia imiony i adrasy ŭjaŭnych saŭdzielnikaŭ.

Pavialičyć

Žurnalist haziety «Źviazda» Ściapan Žabinski, fihurant spravy BNC, byŭ śviedkam sceny, u jakoj prahučali słovy, jakija vyjaŭlajuć usiu sutnaść taho, što adbyvałasia:

«Adnojčy, padčas prachodki ŭ dvary, čuju kryk (paźniej daviedaŭsia, što kryčaŭ deputat Haŭrylik) «Što vy robicie? Vy z hłuzdu źjechali! Vy vykonvajecie zadańnie polskaj defienzivy! Tyja nie zmahli nas źniščyć, dyk vy dakančvajecie».

Jašče adzin ź fihurantaŭ, Michaił Hančaryk, zhadvaŭ, što adbyvałasia ŭvosień 1933 h. u ­«Amierykancy»:

«A pryviaduć u kamieru, i prychodzicca słuchać hadzinami kryki, stohny ab tych ździekach, jakija tvoracca, što trymajuć nievinavatych — heta stukali ŭ dźviery, kryčali niekatoryja abmienienyja z Polščaj byłyja pasły polskaha siejma. Asabliva hučna i časta kryčaŭ ab hetym Dvarčanin».

Małodšy brat Ihnata Dvarčanina, Iłaryjon, jaki zajmaŭ pasadu namieśnika dyrektara palaŭničaha zapaviednika, byŭ vymušany dać absurdnaje pakazańnie pra toje, što jon pryručyŭ łasia i jeździŭ na im na miažu z Polščaj pa instrukcyi.

Pavialičyć

Da kanca 1933 h. «rasśledavańnie» spravy «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» było zavieršana. Sfalsifikavana ź vialikim razmacham i šyrokaj hieahrafijaj achopu sprava składałasia z 55 tamoŭ. 

Usie aryštavanyja, za nievialikim vyklučeńniem, «pryznali svaju vinu». Usiaho pa spravie BNC prachodziła kala 200 padazravanych, ź jakich 97 było vystaŭlena abvinavačańnie. Treba asobna padkreślić, što amal usie abvinavačanyja ŭnieśli značny ŭkład u spravu biełaruskaha nacyjanalnaha adradžeńnia na terytoryi Zachodniaj Biełarusi.

Taksama pakazalna, što byŭ asudžany ažno 21 vykładčyk Biełaruskaj sielskahaspadarčaj akademii ŭ Horkach, u tym liku namieśnik dyrektara.

Absalutnaja bolšaść asudžanych byli biełarusami, pieravažnaja častka — uradžencami Zachodniaj Biełarusi. Siarod abvinavačanych było piać žan­čyn, u tym liku ciažarnaja Zoja Hryc.

Pavialičyć

Abvinavaŭčy akt śćviardžaŭ: 

«U 1926 h. polskim Hienštabam na terytoryi Uschodniaj Polščy byŭ stvorany kontrrevalucyjny «Polska-Ukrainska-Biełaruski Błok» u składzie troch bujnych nacyjanalistyčnych arhanizacyj («Ukrainski Sielrob», «Biełaruskaja sialanska-rabotnickaja hramada» i «Polskaja niezaležnaja partyja chłopska») z zadačami aktyŭnaj baraćby z kamunistyčnym rucham va Uschodniaj Polščy i arhanizacyi šyrokaj paŭstanckaj, špijonskaj i dyviersijna-terarystyčnaj pracy na terytoryi Savieckaha Sajuza. 

Pavodle zadańnia taho ž 2-ha adździeła polskaha Hienštaba ŭ metach realizacyi zadač «Błoka» pa Zachodniaj Biełarusi i BSSR u h. Vilnia ŭ 1928 h. byŭ stvorany viadomymi nacyjanalistami Astroŭskim i Łuckievičam «Biełaruski palityčny centr».

Pierakinutyja ŭ BSSR lehalna i nielehalna siabry «Palityčnaha centra» dla praktyčnaha kiraŭnictva kontrrevalucyjnaj arhanizacyjaj stvaryli «Biełaruski nacyjanalny centr»».

Pa rašeńni sudovaj kalehii ADPU ad 9 studzienia 1934 hoda 26 fihurantaŭ spravy byli pryhavorany da najvyšejšaj miery pakarańnia, 16 — da najvyšejšaj miery pakarańnia z zamienaj na 10 hadoŭ papraŭčapracoŭnych łahieraŭ.

Voś niapoŭny śpis tych, chto byŭ asudžany na śmierć:

• Ryhor Alachnovič, student Vyšejšaha piedinstytuta;
• Illa Asianienka, instruktar 1 asobaha ekspłuatacyjnaha vuzła suviazi, h. Minsk;
• Lavon Babrovič, navukovy supracoŭnik Kamisii pa vyvučeńni Zachodniaj Biełarusi pry AN BSSR, publicyst;
• Jazep Bahdanski, navukovy supracoŭnik AN BSSR;
• Jan Hustyr, navukovy supracoŭ­nik AN BSSR;
• Ivan Drozd, ekanamist-­płanavik Biarezinskaha rajspažyŭsajuza;
• Andrej Kapucki, piśmieńnik i žurnalist;
• Michał Kachanovič, dyrektar Vi­lenskaj biełaruskaj himnazii, siabra Biełaruskaha pasolskaha kłuba ŭ polskim Siejmie;
• Michaił Koŭšyk, dyrektar Minskaha technikuma charčovaj pramysłovaści;
• Cimoch Lancevič, nastaŭnik adnoj ź minskich škoł;
• Jaŭhien Makoŭski, inžynier z Turava;
• Ivan Marcinčyk, vykładčyk Minskaha aŭtadarožnaha technikuma;
• Alaksandr Miatła, vykładčyk Minskaha politechničnaha rabfaka;
• Alaksandr Nikałajeŭ­ Astraviecki, zahadčyk adździeła mižnarodnaj infarmacyi haziety «Źviazda»;
• Uładzimir Palčeŭski, supracoŭ­nik Minskaha pradstaŭnictva KPZB;
• Mikałaj Parfinovič, student Leninhradskaha elektratechničnaha instytuta;
• Vital Radziuk, aśpirant AN SSSR pa Fizika­-matematyčnym siektary Kamiteta pa padrych­toŭcy kadraŭ AN SSSR;
• Aleś Sałahub, paet;
• Iosif Sałanievič, namieśnik zahadčyka Zahraničnaha siektara haziety «Źviazda»;
• Usievaład Suraha, navukovy supra­coŭnik Biełaruskaha adździaleńnia Instytuta pybnaj haspadarki;
• Leanid Citovič, techničny dyrektar navukova­-daśledčaha saŭhasa ŭ Smalavičach;
• Uładzimir Šaleška, buchhałtar pramkambinata Zasłaŭskaha RVK;
• Mikałaj Šucki, vykładčyk Ma­hiloŭskaha piedahahičnaha insty­tuta;
• Kuźma Janiel, namieśnik dyrek­tara Minskaha sadova­aharodninnaha instytuta.

Z astatnich 17 — da 10 hadoŭ papraŭča-pracoŭnych łahieraŭ (PPŁ), 5 — da 8 hadoŭ PPŁ, inšyja — da roznych mier pakarańnia.

Cikava, što Maksim Bur­sievič, Pavieł Vałošyn, Flahont Vałyniec, Jazep Haŭrylik, Ihnat Dvarčanin, Piatro Miatła i Symon Rak-Michajłoŭski, jakim prypisvałasia kiraŭnictva BNC, byli asudžanyja da rasstrełu z zamienaj dziesiacihadovym źniavoleńniem.

Ale paśla paŭtornaha asudžeńnia ŭsie jany byli rasstralanyja ŭ 1937—1938 hadach, na chvali najbolš žorstkich stalinskich represij.

Tyja fihuranty spravy BNC, jakija zastalisia žyvymi, byli nakiravanyja ŭ Bajkała­-Amurski i Biełamora-­Bałtyjski łahiery.

Upieršyniu ab raskryćci «kontrrevalucyjnaj nacyjanalistyčna-­špijonskaj arhanizacyi», jakoj kiravali byłyja palitemihranty z Zachodniaj Biełarusi, imiony jakich nie nazyvalisia, było paviedamlena tolki 8 śniežnia 1933 hoda ŭ partyjnaj haziecie «Źviazda». Tam śćviardžałasia, što nasamreč heta byli zdradniki, zakinutyja ŭ BSSR z metaj «pravakacyi i špijanažu». 

Pavialičyć

U tyja časy ADPU ŭ svajoj drukarni vydavała tendencyjna padabranyja vytrymki z «pakazańniaŭ» aryštavanych, zdabytych hvałtoŭnym šlacham.

U vyhladzie śpiecyjalnaj brašury, jak zusim sakretny, hety materyjał pieradavaŭsia dla aznajamleńnia vysokaadkaznym kamunistam. Partyjnyja haziety, časopisy, śpiecyjalnyja vykryvalnyja «pracy» i kiraŭniki partyi spasyłalisia na vytrymki z pakazańniaŭ, nie nazyvajučy krynicy, ź jakich atrymany pakazańni aryštavanych.

Zadačaj prapahandy było pakazać nacyjanalny ruch u Biełarusi jak kontrrevalucyjnuju, škodnickuju, špijonskuju pracu biełaruskich nacyjanalistaŭ, nakiravanuju na adłučeńnie BSSR ad Savieckaha Sajuza i na stvareńnie buržuaznaj nacyjanalna-demakratyčnaj respubliki. 

Prapahanda nie tolki imknułasia skampramietavać i pakazać u samym ahidnym vyhladzie biełaruskuju intelihiencyju i nacyjanalnych lidaraŭ, ale i vykarystać roznyja vypadki z pryvatnaha žyćcia i hramadskaj dziejnaści, niezaležna ad taho, kali i pry jakich abstavinach jany zdarylisia.

Adrazu paśla śmierci Stalina ŭ 1953—1954 hadach pačaŭsia praces reabilitacyi represavanych. Ale praces reabilitacyi fihu­rantaŭ spravy «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» byŭ niaprostym. Pravioŭšy dadatkovaje rasśledavańnie ŭ śniežni 1955 hodzie, KDB BSSR adznačyŭ, što kryminalnaja dziejnaść fihurantaŭ spravy daviedziena i jany panieśli spraviadlivaje pakarańnie. Adnak vajskovy trybunał BVA pastanaviŭ, što sprava vyvučana nie­dastatkova.

Tak, z apieratyŭnych materyjałaŭ, a taksama padadzienych u 1934—1935 hh. skarhaŭ Ihnata Dvarčanina, Jazepa Haŭrylika i Maksima Bursieviča vynikała, što śledčaja sprava byli sfabrykavanaja. Naprykład, 26 maja 1934 h. Ihnat Dvarčanin zajaviŭ, što nijakaj prahramy «BNC» nie isnavała i jon skłaŭ jaje paśla «nastojlivaj prapanovy» śledčaha.

Padčas paŭtornaha razhladu, jaki adbyvaŭsia ŭžo paśla XX źjezda KPSS, na jakim byŭ raźviančany kult Stalina, u žniŭni 1956 h., było ŭstanoŭlena, što sprava była sfabrykavanaja. U pryvatnaści, adznačałasia, što ŭłasnaručnyja pakazańni abvinavačanych byli vykładzienyja abstraktna, ahulnymi frazami, mieli adnolkavy źmiest, nie paćvierdžanyja rečavymi dokazami. 

Vajskovy trybunał Biełaruskaj Vajskovaj Akruhi 18 krasavika 1956 h. admianiŭ rašeńnie kalehii ADPU ad 9 studzienia 1934 h. u adnosinach da ŭsich abvinavačanych pa matyvach vidavočnaj niepaŭnaty rasśledavańnia i adsutnaści dastatkovych dokazaŭ. Sprava była viernuta na dadatkovaje rasśledavańnie.

Adnačasova byli admienieny rašeńni pazasudovych orhanaŭ za 1937—1939 hh. Kamitet dziaržaŭnaj biaśpieki pry Saviecie Ministraŭ BSSR pravioŭ pravierku i dadatkovaje rasśledavańnie, u vyniku jakoha isnavańnie «BNC» nie paćvierdziłasia. 

U žniŭni—vieraśni 1956 h. rašeńniem vajskovaha trybunała BVA sprava «BNC» u kryminalnym paradku była spyniena za adsutnaściu sastavu złačynstva. 

Siarod paśmiarotna reabilitavanych byli viadomyja hramadskija dziejačy Piotr Miatła, Symon Rak-Michajłoŭski, Pavieł Vałošyn, Flahont Vałyniec, Jazep Haŭrylik i inšyja asoby. 

Siońnia ŭ krainie adbyvajucca nadzvyčaj padobnyja pracesy, kali dla likvidacyi nacyjanalnaha ruchu, žyćciova niebiaśpiečnaha dla dyktatarskaha režymu Łukašenki, uskryvajucca nieisnujučyja zmovy, špijonskija i dyviersijnyja hrupoŭki, jakija byccam by kirujucca z-za miažy. Pa voli losu, jak i 90 hadoŭ tamu, śćviardžajecca, što kirujucca jany z Polščy. Pa hetych sfabrykavanych spravach biełaruskija dziejačy i aktyvisty atrymlivajuć drakonaŭskija terminy.

Chacia b pakul nie stralajuć… Praŭda, da spravy «Biełaruskaha nacyjanalnaha centra» taksama masavych rasstrełaŭ nie było.

Ale nieabhruntavanyja palityčnyja represii, kali niama pramoha zahadu źvierchu spynicca, raskručvajucca ŭsio macniej i vychodziać na ŭzroŭni, jakija jašče ŭčora padavalisia niemahčymymi.

Historyja, na žal, ničomu nie navučyła tych, chto ich ažyćciaŭlaje.

• 11
• 0
• 4
• 4
• 4
• 15
• 33
• 0