Hetaja kulturnaja źjava pranizvaje ŭsiu historyju mastactva, ale čamu čałaviek va ŭsie epochi imkniecca zapoŭnić kožny santymietr prastory — zastajecca nie da kanca vytłumačanym.
U vypusku TOKu ź biełaruskaj nobieleŭskaj łaŭretkaj Śviatłanaj Aleksijevič piśmieńnica zhadała ŭ jakaści mietafary «paniku niezapoŭnienaj prastory», pra jakuju pačuła ad hida ŭ adnoj staradaŭniaj miačeci. Telehram-kanał «Spadčyna» źviarnuŭ uvahu na toje, što heta nie prosta pryhožy vyraz, a sapraŭdny termin, jakim apisvajecca niezvyčajnaja źjava ŭ suśvietnym mastactvie.
Upieršyniu ideju vykazaŭ, vidać, staražytnahrečaski fiłosaf Arystociel, kali, spračajučysia z mahčymaściu isnavańnia vakuumu, zajaviŭ, što «pryroda nie cierpić pustaty».
Tuju ž ideju, «Natura abhorret vacuum», u svaim ramanie «Harhanciua i Pantahruel» pierakazaŭ vydatny francuzski piśmieńnik Fransua Rable ŭ pieršaj pałovie XVI stahodździa.
Teoryja była padtrymanaja Halilea Halilejem u pačatku XVII stahodździa — «Resistenza del vacuo».
Ale vyjaviłasia, što nie ciarpić pustaty i čałaviečaja natura. Italjanski historyk mastactva Marya Prac u XX stahodździ, źviarnuŭ uvahu na praźmiernuju pierahružanaść interjeraŭ viktaryjanskaj epochi drobnymi pradmietami i detalami, jakaja niaredka stvarała adčuvańnie vizualnaha chaosu.
Hetuju źjavu jon nazvaŭ horror vacui — strach pustoj prastory.
Kali pačać prykładać hety termin da roznych epoch i kultur, to vyjaŭlajecca, što horror vacui panuje amal nad lubym tradycyjnym vizualnym mastactvam, skulpturaj i architekturaj.
Na ścienach jehipieckich chramaŭ, u rymskim interjerach, u ramanskich mazaikach, u isłamskim mastactvie, u piersidskich dyvanach, u hatyčnych manuskryptach i raźbie pa kamieni, u architektury chramaŭ Paŭdniovaj i Uschodniaj Azii, u žyvapisie reniesansu i baroka, u eklektycy, madernie, art-deko — paŭsiul my adčuvajem imknieńnie mastakoŭ zapoŭnić kožny santymietr prastory čymści.
Sapraŭdnaja revalucyja adbyłasia ŭ pačatku XX stahodździa, kali avanhard admoviŭsia ad upryhažalnictva, addaŭšy pieravahu čystym formam. Pieražyŭšy pieryjad reakcyi ŭ siaredzinie stahodździa, mastactva viarnułasia da minimalizmu madernizmu. Moža być, čałaviectva ŭpieršyniu pierastupiła praź siabie i svoj strach pustaty.
Ale pierastupić nie značyć pieramahčy. My pastajanna bačym sproby zalapić usio arnamientam, kupić špalery ŭ vialikija kvietki, zrabić na dačy karnizy, pilastry i navat viežku.
A što kali nie horror vacui našyja «babušatniki»? U typovaj madernisckaj skryni žalezabietonnych ścien chavajucca pakoi, zastaŭlenyja siervantami z chrustalom i masaj knih, na padłozie, ścienach, kanapie i kresła — roznakalarovyja dyvany, vialikaja mudrahielistaja lustra, karunkavyja darožki na stolikach, statuetki ź miascovaha farforavaha zavoda na palicach.
Ułasna, tamu my, vidać, tak lubim histaryčnuju architekturu, a ŭsich hetych štuk sa škła i bietonu nie zaŭvažajem. Jany słužać tolki abramleńniem, prymusovym padkreślivańniem čahości kaštoŭnaha. Vam chočacca być bližejšymi da karciny Boscha, jakaja visić na vielizarnaj pustoj ścianie muzieja, kab u poli vašaha zroku zastavaŭsia tolki jaje pierapoŭnieny detalami chaos. I toje samaje pracuje z histaryčnaj architekturaj u sučasnym abramleńni.
Strach pustoj prastory dla stvareńnia nievytłumačalnaha pačućcia tryvožnaści vykarystoŭvali i niekatoryja sučasnyja mastaki. Siarod takich tvoraŭ karciny amierykanskich mastakoŭ — «Śviet Kryściny» Endru Uajeta ci «Paŭnočniki» Edvarda Chopiera.
Pryčyny hetaha psichałahičnaha efiektu da kanca nie zrazumiełyja, ale aŭtary kanała vykazvajuć zdahadku, što na ludziej mohuć upłyvajuć evalucyjnyja čyńniki: na adkrytym poli našyja prodki stanavilisia ŭraźlivymi, a ŭ lasnym strakacieni halin, liścia, imchoŭ i hryboŭ naadvarot — abaronienymi.
Jakoha śviatoha zastupnika vybrać kvadrobieram?
Pustyja ramy ŭ załach. U Mastackim muziei navočna pakazali dramatyčnyja straty biełaruskaha mastactva ŭ čas vajny
Siensacyja ŭ Mastackim muziei — pad «Dziaŭčynaj» ruskaha mastaka Malavina znajšli inšuju karcinu
Čamu «Dziaŭčyna z žamčužnaj zavušnicaj» nastolki pryciahalnaja?
U kaściole ŭ Francyi znajšli daŭno stračanuju karcinu Batyčeli
«Vy pavinny skazać, jaki drenny Sańnikaŭ». Šarenda-Panasiuk — pra toje, jak prapahandysty z BT zapisvali film pra jaje7
Kamientary