Voli, voli i prastoru!
Napiaredadni premjery svajho «Symona-muzyki» režyser sustreŭsia na Małoj scenie Kupałaŭskaha teatru z maładymi teatralnymi krytykami i adkazaŭ na pytańni.
Pra Symona-muzyku
«Kancepcyja spektaklu zaŭsiody lažyć u zali. Pastanoŭka musić adpaviadać čakańniam hledača. Čaho hladač čakaje ad «Symona-muzyki»? Surjoznaj razmovy pra los mastaka. Pra los nacyjanalnaj hodnaści, kultury. Jakaja nie padmianiajecca etnahrafizmam, jak časta byvała.
Na hety spektakl buduć centralizavana vadzić školnikaŭ? Niachaj. Choć adnomu dy niešta zapadzie ŭ hałavu.
Ale «Symon-muzyka» — nie dla školnaj prahramy. Kali ŭčytvajeśsia, razumieješ heta. Usłuchajciesia, jakaja tema — paet nia treba svajmu narodu. Heta ž Kołas pra siabie pisaŭ, tam navat namioki jość na heta ŭ paemie. Ale što takoje narod? Bijamasa. A ŭ historyi zastajucca ŭźloty čałaviečaha duchu, momanty spaznańnia».
Pra Mulavina
«Ja chacieŭ pastavić «Symona-muzyku», jašče kali byŭ žyvy Ŭładzimier Mulavin. Kab jon napisaŭ muzyku, zaśpiavaŭ, byŭ mo Symonam-muzykam.
Mulavin — fenomen. Voś Puškin byŭ etyjop — u Adys-Abebie pomnik staić: «A.Puškin, vialiki etyjopski paet». Lermantaŭ — šatlandziec. Hohal — chachoł. Mulavin, jaki pryjechaŭ siudy ź Śviardłoŭsku, zdoleŭ svajoj muzykaj vykazać biełaruskaść. Samuju jaje sutnaść. Kali jašče takoje budzie: idzieš Charkavam, a z usich voknaŭ — «Aleksandryna». A čałaviek jon byŭ prastavaty, kasnajazyčny. Čysty talent».
Pra sučasnyja zadačy Kupałaŭskaha
«My vazili «Idyliju» ŭ Varšavu, Kijeŭ, Vilniu. Nas razumieli, bo heta adzin histaryčny areał. Dalej na zachad i na ŭschod — heta ŭžo ciažej razumiełasia b.
U Kupałaŭskim teatry treba tolki takija prajekty i rabić. Stavić dabrotnuju biełaruskuju litaraturu. Abo mieć trupu, jakaja była ŭ Kupałaŭskim pry kamunistach. A takoj nie sabrać za 80 hadoŭ».
Pra hienija imperyi i hienija z Navahrudku
«Ujavicie, što my ciapier tut stavim spektakl na staražytnaj kielckaj movie. Chto što zrazumieje — navat ź pierakładčykam? Niemahčyma pakazać «Symona-muzyku» ŭ Rasiei. Bo ŭ movie zakładzienyja asacyjacyi, źviazanyja tolki z hetaj terytoryjaj. Inšaj movaj pra heta nia skažaš. «U bok Vilii čaroŭnaj i pad śvietłuju Dźvinu» — chto ŭ Rasiei heta zrazumieje? A ja šeść hadoŭ pražyŭ na chutary na Vialli. Abo «I papoŭskaje zaklaćcie, i ksiandzoŭski nahavor». Jakoje ŭ Rasiei moža być «papoŭskaje zaklaćcie»?
Adna dziaŭčynka maskoŭskaja kazała: «Ja palanez Ahinskaha na skrypačcy hrała. Cikavy finał». Voś tak — chtości na skrypačcy, a ja byŭ u pałacy, dzie Ahinski napisaŭ toj palanez. Tady jašče tam byŭ dom sastarełych. Idzieš, a ŭ babulki na stale — butla z radavym hierbam Ahinskich. U harodzie kapalisia, znajšli.
A pjesa ab adnosinach Mickieviča i Puškina? Heta ž była b bomba! Dva hienii z roznaj kulturnaj sytuacyjaj. Hienij imperyi ź imperskim myśleńniem. I hienij z Navahradku, jaki zastaŭsia žyvy tolki dziakujučy tamu, što karabiel adpłyŭ raniej, čym jaho paśpieli viarnuć».
Pra sučasnaje maŭleńnie
«Maŭleńnie siońnia devalvavanaje. Stolki słovaŭ vakoł. Paezija ž maje inšy sens. Jana čyściejšaja ad siońniašniaj movy. A to ŭklučyš televizar — a tam usie seryjały adnoj movaj iduć: «Ja cie čio skaaał...» Mova abrydła. I heta ahulnaeŭrapiejskaja prablema. Na mižnarodnych teatralnych festyvalach režysery staviać misteryi, bo siužet užo nie pracuje».
Pra sučasnuju dramaturhiju
«Čamu nie chapaje zorak ź nieba biełaruskaj dramaturhii siońnia? Joj u svoj čas nie dali raźvivacca. Pieraškodziła stalinskaje zmahańnie z nacdemami. Jana nie paśpieła sfarmavacca. Siońnia ž najbolšaja prablema — biełaruskaja dramaturhija nia pišacca movaj, jakoj havoryć vulica. Tamu i nie raźvivajecca. Jak u siłu peŭnych abstavinaŭ i mova nie raźvivajecca. Voś vy pišacie pjesu pra žyćcio maładych. Jakim słenham budziecie karystacca, jakija vykličniki ŭžyvać?»
Pra sučasnuju ŭładu
«Kali ja byŭ «maładym režyseram» — a ja mieŭ błat, pastupiŭ u 16 hadoŭ, tady jak maje adnakurśniki mieli pa tryccać — navat słovaŭ takich nie było — «infarmacyjnaja prastora». Nie było nijakich svabodnych ŚMI. Teatar byŭ važnym miescam, i ŭłada razumieła heta. Mašeraŭ siadzieŭ u ložy na kožnaj premjery. Aktory mieli dobryja zarobki, kvatery. I nichto asabliva tam nikomu zadnicy nie lizaŭ.
Kožny moj spektakl prymaŭ Ivan Antanovič ź idealahičnaha adździełu CK. Vyklikaŭ i čychvościŭ. Dyk ja heta zaraz amal z nastalhijaj uspaminaju. Teatar byŭ atvoram, kisłarodnaj paduškaj dla hramadztva. Ciapier pierastaŭ.
Teatry ŭ nas dziaržaŭnyja, a dziaržava adviarnułasia ad ich. Nia ličyć niečym istotnym. Usio ŭzajemaźviazana. Narmalny mužčyna, jaki choča mieć siamju, nia pojdzie rabić na sto dalaraŭ u miesiac».
Pra teatar, śviadoma zadušany
«Treba ž baranić ajčynnaha vytvorcu — «Kuplajcie biełaruskaje»! A to što Chazanaŭ pryjaždžaje ŭ Miensk, što antrepryza biełaruskich artystaŭ — adna j taja samaja cana za arendu zali. Teatar śviadoma zadušany.
Mastactva — zabava dla bahataj krainy, zdolnaj apłačvać vašyja fokusy. Na Zachadzie mnostva fondaŭ, kudy možna pryjści z prajektam pastanoŭki j atrymać hrošy. Tut — ničoha hetaha niama. Možna zajmacca čystym mastactvam, pracavać dla kupki, stavić spektakli dla siabie. Kali tolki nia dumać, dzie ŭziać hrošy.
Voś byŭ taki prajekt — «Nikoła-teatar». Heta byŭ kamercyjny teatar, jaki vykonvaŭ kamercyjnyja zadačy. Ale spektaklaŭ žanru «trusy» my nikoli nia stavili. U kožnaha ž teatru musić być stratehija. Treba viedać, jaki pierad taboj hladač, jakija ludzi kupili bilet. Naprykład, pjesu «13» ja nikoli nie pastaviŭ by ŭ Kupałaŭskim. Pjesa ŭraziła mianie tym, što ŭ joj niama nivodnaj dumki. Tolki anhielski humar. Uražańnie, što aŭtar napisaŭ jaje, tolki kab hladač paśmiajaŭsia.
Uvohule, zrabić kamedyju ciažka. Prymusić zał śmiajacca. Prymusić sumavać — prosta. I krytyk potym napiša, što heta hienijalna, a vy, durni, ničoha nie zrazumieli. Pracavać dla kupki — luby moža. A dla poŭnaj zali?».
Pra sučasnaha hledača
«Uzrovień hledača ŭpaŭ. I telebačańnie ŭ hetym dapamahło kalasalna. Takoje ŭražańnie, što jano maje zadaču aduračyć ludziej, abałvanić. Hety pierahruz papsy, śmiećcia, niepatrebščyny... Ja siońnia sumuju pa akademiku Lichačovu, słuchać jakoha ŭ savieckija časy było jak pić žyvuju vadu. Siońnia ž hrošy stali samym hałoŭnym. U Maskvie praduser sustrakaje režysera i pytajecca: «U ciabie jość film?» «Jość». — «Kolki seryj?» — «Try». — «Škada. Było b piać, kupiŭ by». Jamu nia važna, jaki heta film i pra što. Jon viedaje, što kali praz kožnyja 15 chvilin budzie stavić reklamu, adabje hrošy i jašče dvojčy pa stolki navaryć.
Niekali my stavili «Trochhrašovuju operu», i heta było cikava savieckamu hledaču. Kaho zaraz ździviš historyjaj pra Meki Naža? Uklučycie luby telekanał. A teatar musić pakazvać toje, čaho nie pabačyš u «skryni». Ludzi iduć tudy za ščyraściu, za supieražyvańniem. U hetym prafesija aktora: ludzi źbirajucca i adkryvajuć adzin pierad adnym samyja balučyja miescy. Kali hetaha niama, pracavać u teatry nia maje sensu.
U postsaviecki čas ustalavałasia vialikaja dystancyja miž ludźmi. Pad savietami ŭsie siadzieli ŭ adnoj kučcy. Nie było maraŭ pra pajezdki za miažu, šmotki, hrošy. My siadzieli jak u akvaryjumie, čytali Nabokava z kserakopijaŭ, razmaŭlali na kuchniach. Ale asiarodździe było pradzimalnaje. My viedali, što robicca ŭ teatrach Vilni, Leninhradu, Kijeva. Siońnia hetych suviaziaŭ niama. Na Biełaruś apuskajecca žaleznaja zasłona. I nie dastukacca. Biełaruś zamykajecca, pravincyjalizujecca, pieratvarajecca ŭ vialiki viaskovy klub u kulturnym sensie».
Pra tutejšych
«Ja nie spadziavaŭsia na pośpiech «Tutejšych». Dumaŭ, pryjdzie 15 čałaviek, pakažam dva razy — i ŭsio... Ale tady byŭ taki momant. U Biełarusi ŭsio adbyvajecca ŭ apošni momant. Vuń 7 listapada ŭ Rasiei admianili, a ŭ nas uklučaješ televizar — dziaŭčynki ŭ čyrvonych halštukach i «Aŭrora». A tady — raptam Biełavieskaja Pušča... Sprava nia ŭ ściahu bieł-čyrvona-biełym, jaki ja ŭ spektakli sprabavaŭ usio ž padać nieadnaznačna, składać z kryvi i aniolskich kryłaŭ. Ściah tady jašče nia byŭ dziaržaŭnym. Valer Maśluk raniej «Tutejšych» staviŭ u Mahilovie, dyk tam BSSRaŭski ściah sa stoli spuskaŭsia i hučaŭ himn «My biełarusy». I ludzi ŭstavali, bo himn hučyć...
Sprava ŭ inšym. U pjesie pakazany biełaruski charaktar. Voś Mikita Znosak — biełarus. Nacyja vyžyła dziakujučy ŭnutranaj plastyčnaści. Pahladzicie «Nichto nie chacieŭ pamirać» — pra los maleńkaha narodu na skryžavańniach eŭrapiejskaj historyi, pierad jakim staić tolki adna zadača — vyžyć.
Zajedźcie ŭ lubuju viosku, pahavarycie ź ludźmi. Kali čałaviek ciabie nia znaje, jon budzie z taboj tak havaryć, kab ty ničym nia zmoh jaho začapić. Jak u anekdocie: «Dzied, u voziery ryba jość?» «A kudy jana dzieniecca...» — «Dyk čamu ja za dzień nie złaviŭ ničoha?». — «A adkul joj uziacca...» Ja nie kažu zaraz, dobra heta ci drenna z maralnaha punktu hledžańnia. Ale ŭ kožnaj nacyi jość ziarniatka, jakoje chočacca pamacać.
I my nie rabili «Tutejšych» čorna-biełymi. Tam ža ź ironijaj pakazany i Janka Zdolnik. Taki ŭžo nastaŭnik, intelihient, a jak zavarucha pačałasia ŭ horadzie, jon adrazu: «A my na viosku. Tam ludzi lepšyja».
Pra histaryčnyja šancy
«Pryčyny majho sychodu z Kupałaŭskaha teatru byli prazaičnyja, z adnaho boku, i idealahičnyja ź inšaha. Źmianiłasia sytuacyja. Nam paščaściła pracavać u časy biełaruskaha adradžeńnia. Heta ni z čym nie paraŭnalnaje adčuvańnie. My i dziaržava — heta pry Šuškieviču było adno. Byŭ uzdym. U nas adčynialisia ambasady zamiežnych krainaŭ. My stvarali svaju krainu. Ale ŭsio źmianiłasia. Ciapier ja staŭlusia da hetaha spakojna. Śviaty byvajuć redka. Raz na sto, dźvieście hadoŭ. Narody redka atrymlivajuć histaryčnyja šancy. Polšča vuń dźvieście hadoŭ čakała».
Zapisaŭ SM
❏
Premjernyja pakazy spektaklu Mikałaja Pinihina «Symon-muzyka», pavodle paemy Jakuba Kołasa, projduć u Kupałaŭskim teatry 19 i 20 listapada. Pačatak a 19-j.
Kamientary