Strach pustoj prastory. Što jadnaje hotyku i saviecki babušatnik?
24.11.2024 / 9:0
Hetaja kulturnaja źjava pranizvaje ŭsiu historyju mastactva, ale čamu čałaviek va ŭsie epochi imkniecca zapoŭnić kožny santymietr prastory — zastajecca nie da kanca vytłumačanym.
Kałanada Lvinaha dvoryka ŭ rezidencyi Nasrydaŭ u Alhambry. Dekaratyŭnaje isłamskaje mastactva — vydatny prykład strachu pustoj prastory
U vypusku TOKu ź biełaruskaj nobieleŭskaj łaŭretkaj Śviatłanaj Aleksijevič piśmieńnica zhadała ŭ jakaści mietafary «paniku niezapoŭnienaj prastory», pra jakuju pačuła ad hida ŭ adnoj staradaŭniaj miačeci. Telehram-kanał «Spadčyna» źviarnuŭ uvahu na toje, što heta nie prosta pryhožy vyraz, a sapraŭdny termin, jakim apisvajecca niezvyčajnaja źjava ŭ suśvietnym mastactvie.
Upieršyniu ideju vykazaŭ, vidać, staražytnahrečaski fiłosaf Arystociel, kali, spračajučysia z mahčymaściu isnavańnia vakuumu, zajaviŭ, što «pryroda nie cierpić pustaty».
Tuju ž ideju, «Natura abhorret vacuum», u svaim ramanie «Harhanciua i Pantahruel» pierakazaŭ vydatny francuzski piśmieńnik Fransua Rable ŭ pieršaj pałovie XVI stahodździa.
Teoryja była padtrymanaja Halilea Halilejem u pačatku XVII stahodździa — «Resistenza del vacuo».
Kamiennyja karunki na fasadzie hatyčnaha Ruanskaha sabora. Fota: Wikimedia Commons
«Dama z adnaroham» — šedeŭr poźniaj hotyki. Muziej Kluni ŭ Paryžy. Fota: Wikimedia Commons
Ale vyjaviłasia, što nie ciarpić pustaty i čałaviečaja natura. Italjanski historyk mastactva Marya Prac u XX stahodździ, źviarnuŭ uvahu na praźmiernuju pierahružanaść interjeraŭ viktaryjanskaj epochi drobnymi pradmietami i detalami, jakaja niaredka stvarała adčuvańnie vizualnaha chaosu.
Hetuju źjavu jon nazvaŭ horror vacui — strach pustoj prastory.
Kali pačać prykładać hety termin da roznych epoch i kultur, to vyjaŭlajecca, što horror vacui panuje amal nad lubym tradycyjnym vizualnym mastactvam, skulpturaj i architekturaj.
Stola chrama Chatchor u Dendery. Kožny santymietr pavierchni jehipieckich chramaŭ pakryvali reljefy i ijerohlify. Kali zastavałasia pustaja prastora, to ijerohlify dublavali ci ŭvodzili nieabaviazkovyja simvały. Fota: Wikimedia Commons
Sarkafah Ludavizi, vyrableny ŭ rymski čas, kala 250 n.e. Pałaca Altemps. Fota: Wikimedia Commons
Na ścienach jehipieckich chramaŭ, u rymskim interjerach, u ramanskich mazaikach, u isłamskim mastactvie, u piersidskich dyvanach, u hatyčnych manuskryptach i raźbie pa kamieni, u architektury chramaŭ Paŭdniovaj i Uschodniaj Azii, u žyvapisie reniesansu i baroka, u eklektycy, madernie, art-deko — paŭsiul my adčuvajem imknieńnie mastakoŭ zapoŭnić kožny santymietr prastory čymści.
«Madonna kanonika van der Pale». Jan van Ejk, kala 1434-1436. Muziej Hruninhe ŭ Bruhe. Fota: Wikimedia Commons
Frahmient trypcicha «Sad ziamnych asałod». Hieranim Bosch, 1500-1510. Muziej Prada ŭ Madrydzie. Fota: Wikimedia Commons
Sapraŭdnaja revalucyja adbyłasia ŭ pačatku XX stahodździa, kali avanhard admoviŭsia ad upryhažalnictva, addaŭšy pieravahu čystym formam. Pieražyŭšy pieryjad reakcyi ŭ siaredzinie stahodździa, mastactva viarnułasia da minimalizmu madernizmu. Moža być, čałaviectva ŭpieršyniu pierastupiła praź siabie i svoj strach pustaty.
Baročnyja rośpisy i architekturnyja detali pakryvajuć usie pavierchni ŭ interjery kaścioła Śviatoha Stanisłava ŭ Mahilovie
Sabor Śviatoj Siamji ŭ Barsiełonie. Antonia Haŭdzi. Fota: Wikimedia Commons
Ale pierastupić nie značyć pieramahčy. My pastajanna bačym sproby zalapić usio arnamientam, kupić špalery ŭ vialikija kvietki, zrabić na dačy karnizy, pilastry i navat viežku.
A što kali nie horror vacui našyja «babušatniki»? U typovaj madernisckaj skryni žalezabietonnych ścien chavajucca pakoi, zastaŭlenyja siervantami z chrustalom i masaj knih, na padłozie, ścienach, kanapie i kresła — roznakalarovyja dyvany, vialikaja mudrahielistaja lustra, karunkavyja darožki na stolikach, statuetki ź miascovaha farforavaha zavoda na palicach.
«Babušatniki», jak i interjery ŭ styli «cyhanskaha baroka», dobry prykład sučasnaha horror vacui. Fota: mydecor.ru
Viktaryjanskija interjery, dla apisańnia jakich spatrebiŭsia termin horror vacui, mała čym adroźnivajucca ad babušatnikaŭ
Ułasna, tamu my, vidać, tak lubim histaryčnuju architekturu, a ŭsich hetych štuk sa škła i bietonu nie zaŭvažajem. Jany słužać tolki abramleńniem, prymusovym padkreślivańniem čahości kaštoŭnaha. Vam chočacca być bližejšymi da karciny Boscha, jakaja visić na vielizarnaj pustoj ścianie muzieja, kab u poli vašaha zroku zastavaŭsia tolki jaje pierapoŭnieny detalami chaos. I toje samaje pracuje z histaryčnaj architekturaj u sučasnym abramleńni.
Strach pustoj prastory dla stvareńnia nievytłumačalnaha pačućcia tryvožnaści vykarystoŭvali i niekatoryja sučasnyja mastaki. Siarod takich tvoraŭ karciny amierykanskich mastakoŭ — «Śviet Kryściny» Endru Uajeta ci «Paŭnočniki» Edvarda Chopiera.
«Śviet Kryściny» Endru Uajeta hulaje na strachu pustoj prastory dla stvareńnia nievytłumačalnaha pačućcia tryvožnaści
«Paŭnočniki» Edvarda Chopiera. Tvory Chopiera pakidajuć tryvožnaje ŭražańnie svaimi pustymi prastorami
Pryčyny hetaha psichałahičnaha efiektu da kanca nie zrazumiełyja, ale aŭtary kanała vykazvajuć zdahadku, što na ludziej mohuć upłyvajuć evalucyjnyja čyńniki: na adkrytym poli našyja prodki stanavilisia ŭraźlivymi, a ŭ lasnym strakacieni halin, liścia, imchoŭ i hryboŭ naadvarot — abaronienymi.